विवाह कहिले र कता ?

ज्योतिर्विज्ञानमा जन्म, कर्म, विवाह, धन, पुत्र र मरणलाई निकै महत्व दिएर विभिन्न व्याख्या गरिएको हुन्छ । तर हामी यहाँ विवाहको बारेमा केही चर्चा गर्न गइरहेका छौँ । हरेक व्यक्ति एवं माता पितालाई आफ्नो एवं सन्तानको विवाहमा विशेष चिन्ता र रुची रहेको हुन्छ । विवाह कस्तोसँग कुन दिशामा कति वर्षा हुने हो । विवाह पछि कस्तो रहला आदि स्वभाविक जिज्ञासाहरूको समाधान गर्न गइरहेका छौँ ।
ज्योतिर्विज्ञानमा जन्म समयको पूवीय क्षितिजमा जुन राशि उदाउँदछ, त्यसलाई जन्मलग्न भनिन्छ र त्यसदेखि पश्चिमी क्षितिजमा उदाइरहेको लग्नलाई विवाहको लग्न मानिन्छ । अर्थात् जन्म लग्न आफ्नो र जन्म लग्नबाट सातौँ स्थानमा रहेको लग्न पति पत्नीको लग्न भनिन्छ । यसैको आधारमा पति/पत्नीको रूप, रंग, स्वभाव आदिको बारेमा ज्ञान गर्ने गरिन्छ ।
र्सवप्रथम विवाह कुन दिशामा हुने हो । त्यसको जानकारी हुनर्पर्दछ । यसको लागि सप्तमेश जुन राशिमा गएर बसेको छ । त्यस राशिको दिशामा विवाह हुने हुन्छ । फेरि सप्तमस्थ राशिको दिशामा पनि विवाह हुने हुन्छ । त्यस्तै शुक्रबाट सप्तमस्थ राशिको दिशामा पनि विवाह हुने योग बन्दछ । उपरोक्त तीन सूत्र मध्ये जुन ग्रह बलवान छ । त्यही दिशामा निश्चय नै विवाह हुने छ ।
अब विवाह हुने दिशा हेरेपछि कति टाढा-या नजिक कहाँ हुने हो । त्यो हर्ुर्नुपर्दछ । यदि सप्तमेश चर राशिमा गएर बसेको छ भने विवाह टाढा हुने छ । स्थिर राशिमा छ भने स्वस्थानमा र द्विस्वभाव राशिमा छ भने न टाढा न नजिक मध्यम दूरीमा विवाह हुने छ । सामान्यतयः चर राशि परेमा २०० कि.मि.भन्दा टाढा, स्थिर राशिमा परेमा ९० कि.मि. भित्र र द्विस्वभाव राशिमा परेमा ९० देखि १५० कि.मि. को दूरीमा विवाह हुने हुन्छ ।
विवाहको दिशा र दूरी पछि अर्को महत्वपर्ूण्ा कुरा कहिले हुने हो त - त्यो जान्नु आवश्यक छ । विवाहको उमेर जान्नको लागि विभिन्न महषिर्हरूले आ-आफ्नो अनुभवहरू आफ्नो पुस्तकमा दिनुभएको छ । तर आज ती सबै लागू हुने स्थिति देखिँदैन, तैपनि हरेक ज्योतिषीले त्यसलाई आधार मानेर देश काल र परिस्थितिअनुसार विश्लेषण गर्न सक्नर्ुपर्दछ । सामान्यतयः विवाहको वर्षनिकाल्न सप्तम भावमा उपस्थित राशि संख्यामा २० अंक जोडिदिने,योगफल विवाह वर्षहुनेछ । जति पाप ग्रह बसेको या दृष्टि दिएको छ, त्यसको लागी ५ वर्षथपिदिने र शुभग्रहको लागि ३ वर्षघटाइदिने, जुन योगफल, आउँछ त्यही विवाह वर्षहुनेछ ।
कुन राशि सग विवाह हुने
कुन राशिको व्यक्तिसँग विवाह हुने हो त - जन्मकुण्डलीको अध्ययनबाट त्यो पनि ज्ञात हुने हुन्छ । तर यो सूत्रलाई मेलापक प्रक्रिया अनुसार मिलाएर विवाह गरेमा मात्र हितकर हुनेछ । यदि बिना मेलापक अनुसार छ भने विवाह हुने अवस्था न्यून रहन्छ ।
जन्म राशिको स्वामी लग्नेश, या सप्तमेश, जुन राशि या नवमांश छ त्यो राशि या त्यसबाट त्रिकोणस्थ राशिको मान्छेसँग विवाह हुने छ । सप्तमेश लग्नेशको साथै उच्च या निच राशिमा पनि विवाह हुने हुन्छ ।

विवाहका प्रकार

पर्ूर्वीय मान्यतामा चार पुरुषार्थ -पुरुषार्थचतुस्टय) साधना गर्नका लागि पनि विवाहको आवश्यकता पर्दछ । धार्मिक विधिपर्ूवक विवाह गरिएकी असल शील,स्वभाव भएकी पत्नी चतर्ुवर्गमध्ये त्रिवर्गफल र्-धर्म, अर्थ, काम) साधना गराउन सहयोगी र सक्षम हुने कुराको उल्लेख पाइन्छ । त्यस्तो असल शीलस्वभाव विवाहको लग्नको वशमा हुन्छ । त्यस्तै जन्मसमयमा अरिष्ट योगहरू उपस्थित भएका भए पनि विवाहमुहर्ूत अत्यन्त शुद्ध भएमा मानिसको जीवन नै परिविर्तन हुनसक्ने कुरा समेत विद्वान् आचार्यहरूले गरेका छन् । यसरी विवाह पर्ुनर्जन्म सरह नै हुन सक्ने भएकाले विवाह समयमा मुहर्ूतको निर्धारण अत्यन्त विचार गरेर गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
मनुस्मृति, याज्ञवल्क्यस्मृति, महाभारत लगायतका ग्रन्थहरूमा विवाहका वारेमा वर्ण्र्ाागरिएको पाइन्छ । मनुस्मृतिमा ब्राहृम, दैव्ा, आर्ष प्राजापत्य, आसुर, गार्न्धर्व, राक्षस र पैश्ााच गरी विवाहको आठ प्रकार देखाइएको छ ।
ब्राहृमविवाहः- योग्य वर बोलाएर यथाशक्ति अलङ्कृत कन्यालाई दिइने विवाह ब्राहृम विवाह हो । यस्तो विवाहबाट जन्म भएको सन्तानले आफू सहित अघिका १० र पछिका १० गरी २१ पुस्तालाई तार्छ भनिएको छ ।
दैवविवाहः- यज्ञ गर्दै रहेका ऋत्विकलाई यथाशक्ति अलङ्कृत कन्या दिएर गरिने विवाह दैव विवाह हो र यसबाट प्राप्त हुने सन्तानले आफू अघिका ७ र पछिका ७ गरी १४ पुस्तालाई तार्छ भनिएको छ ।
आर्षविवाहः- एक जोडी गाई वरक्षसँग लिएर विधिपर्ूवक कन्यादान गरी गरिने विवाह आर्षविवाह हो र यसबाट जन्म भएको सन्तानले आफू सहित अघिका ३ र पछिका ३ गरी जम्मा ७ पुस्ता तार्छ भनिएको छ ।
प्राजापत्य विवाहः- विवाहार्थी वरलाई सँगै बसेर धर्मको आचरण गर भनी कन्यादान गरी गरिने विवाह प्राजापत्य विवाह हो । यसबाट जन्मेको सन्तानले आफू सहित अगाडिका ६ र पछाडिका ६ पुस्तालाई तार्छ भनिएको छ ।
आसुर विवाहः- वरपक्षसँग धनसम्पत्ति लिएर कन्यादान गरी गरिने विवाह आसुर विवाह हो । अथवा वरपक्ष र कन्यालाई समेत यथाशक्ति सम्पत्ति दिएर गरिने विवाह आसुर विवाह हो । जुनसुकै रूपमा भएपनि सम्पत्तिको प्रयोग गर्नुपर्ने देखिन्छ आसुरी विवाहमा ।
गार्न्धर्व विवाहः- वर र कन्या परस्परमा प्रेम वा सहमति भई गरिने विवाह गार्न्धर्व विवाह हो र यसमा पनि विवाहको शास्त्रीय विधि गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
राक्षसविवाहः- युद्धमा हरण गरी ल्याइएकी कन्यासित गरिने विवाह वा अभिभावकहरूलाई जितेर ल्याइएकी कन्यासित गरिने विवाह राक्षस विवाह हो ।
पैशाच विवाहः- छल गरेर, झुक्याएर गरिने विवाह वा असहाय अथवा अस्वस्थ कन्यालाई बलात्कारपर्ूवक गरिने विवाह पैशाच विवाह हो ।
माथि वर्ण्र्ाागरिएकामध्ये पहिलो ४ प्रकारलाई उत्तम कोटिको विवाह मानिएको छ ।